Ang Pag-iisip ni Neneng Batuta

Hindi pa ito ang maikling kuwentong nais kong isulat. Drabble siguro itong matatawag kung ito'y fanfiction. Ito ay isang pagsilip sa pag-iisip ni Neneng Batuta.

Kakatapos lang naming mag-agahan-tanghalian-hapunan ni Toy. Iyong supot ulit, katulad ng dati. Kaso nawawalan na ng ubra. Kanina nakakatawa si Totoy, ang high. Biglang tumatawa, nagagalit, tapos tumatawa ulit.

Sabi ni Toy, kabalyero raw kami. Ano ba iyon? Mukhang hindi maganda. Parang hayop iyong tunog eh. O kaya kaldero. O baka mas maganda maging kaldero? Pero kung magiging gamit panluto lang din naman kami, mas gusto ko maging sandok. Kung anu-anong ulam ang natitikman ng sandok. Pero, di tulad ng kutsara, di niya kailangang maglabasmasok sa bunganga ng kung sino. Gusto ko sandok. Para masarap.

Pero wala pa ring tatalo sa batuta ko. Laspag na ito. Gamit na gamit na. Hindi ko maalala kung kailan ko ba ito unang nakuha. Basta, noong nagkamalay ako, hanggang sa naaalala ko, hawak ko na ito.

Mapagkakatiwalaan ba ang alaala? Hindi ko na maalala ang kulay ng damit ni Aling Sungit. Nakadamit ba siya? Nakakadiri naman kung hindi. Bakit nakakadiri? Bakit bawal maghubad?

Maghubad kaya ako ngayon?

Nakakahiya.

Teka. Isa-isang tanong lang. Nararamdaman ko ang dugo sa utak ko. Alaala. Marami tayong hindi maalala. At kung may superpower tayong mga tao, sigurado akong lahat ay magaling manloko. Pati sarili natin kaya nating lokohin e. Kung iisipin ko lang ngayon na nakakulay pusha-pusya-fusha... pucha, pink... si Aling Sungit, e di puwede ko nang paniwalain ang sarili ko na pink nga iyon at hindi porpol. Ang dali lang, di ba. Superhero na ako. Superman-loloko. Ehehehehe.

Alaala. Bakit naman kasi ang daling dayain? Hindi ba puwedeng may isip tayong parang DVD? Para puwedeng ulit-ulitin, i-rewind, i-fast forward, o i-pause. Mura lang naman ang DVD, singkwenta dalawa. Bakit kaya di naisip iyon ng kung sino man ang gumawa sa isip at alaala natin? Kung naging DVD na lang sana utak natin, tapos camera iyong mga mata natin, tapos puwede mag-transform sa malaking TV iyong talukap ng ating mga mata para kapag pumikit tayo, mapapanood natin ang kahapon, o kung anumang kabanata ng ating buhay ang nais nating balikan.

Ang ganda sigurong cartoons noon. Parang si Naruto lang. Magpaparami rin ako. Dahil gusto ko lang.

Mapagkakatiwalaan ba ang alaala? Kung kaya nating baguhin ang ating alaala, e di isang malaking kalokohan lang ang lahat. Naglolokohan na lang tayo. Paano kung hindi pala ako si Ne. At hindi si Toy si Toy. E di ang gulo na. Paano kung siya pala talaga si Ne at ako pala talaga si Toy? Lalong gumulo. Paano kung nagkataon lang na nagkauntugan kami at nagkapalit ang aming alaala, pero hindi namin alam at hanggang ngayon wala kaming malay na nagkapalit na pala kami?

Puwede na akong maging direktor.

Kung nabubura at nababaluktot ang alaala, ganoon din kaya ang kasaysayan? Hindi ba nakasalalay ang kasaysayan sa alaala? Sabihin na nating nakasalalay ito sa mga nakatalang pangyayari, pero hindi ba't kailangan mo munang maalala bago mo maitala? Paano kung nagsisinungaling ang alaala? E di wala na.

Ano pa ang mapagkakatiwalaan? Ano ang totoo?

Ang ngayon? Kung ano ba ang nakikita ko ngayon, heto lamang ang totoo? Paano ang hindi ko nakikita, nararamdaman, naririnig, naamoy, nalalasahan - wala na, peke na?

Ano ang totoo? Hindi natin alam. Basta, tayo ay nagtitiwala. Nagtitiwala sa mga alaalang ang katotohanan ay walang kasiguraduhan, ngunit mahalaga. Mahalaga dahil sa damdaming naiiwan ng bawat karanasan, bawat panahon na nagiging alaala.

At iyon ang mahalaga.

...Teka. Parang may nakalimutan yata akong tanong na dapat kong sagutin...

Buti hindi nakakabasa ng isip si Toy. Kung hindi, siguradong naasar na naman niya ako. Noong isang beses, tinanong ko siya kung saan nakasalalay ang buhay. Sabi niya, basta raw tumitibok ang puso, buhay pa. Kaso paano ang halaman, sabi ko. Tapos sabi niya, picha ka, suminghot ka na lang. At sabay tawa.

Pero saan nga ba?

Nakup. Kung nakakabasa lang talaga si Toy ng isip. Siguro high pa ako. Kaya kung ano-ano ang nasa isip ko.

Kahit ano namang isip ang gawin ko, hindi naman magiging pagkain ang mga ideya ko.

Pero basta nandito si Toy, kaya ko.

Basta nandito si Toy.

Ang Pag-iisip ni Totoy Buhok

Hindi pa ito ang maikling kuwentong nais kong isulat. Drabble siguro itong matatawag kung ito'y fanfiction. Ito ay isang pagsilip sa pag-iisip ni Totoy Buhok.

Lumalaki. Lumiliit. Lumalaki ulit. Tapos liliit din. Lumalaki-lumiliit ang supot naming bitbit. Madikit. Kasi may pandikit. Pandikit na tumatangay sa amin sa langit. Pataas nang pataas sa langit, kung saan walang aleng masungit, walang mamang maanghit. Biro mo, mas maanghit pa sa amin. Langit. Sulit ang pandikit.

Isang mahiwagang araw, sa isang mahiwaga't malayong lunan, may dalawang magigiting na kabalyero ang naglalakad patungong Silangan. Joke lang. Narinig ko lang iyon sa TV ng karinderya ni Aling Sungit. O sa radyo ba? Ewan. Pero joke lang iyon. Ang araw na ito ay katulad ng dati, katulad ng kahapon ng kahapon na katulad ng kahapon nito na katulad ng kahapon nito na katulad ng kahapon nito. Na katulad ng kahapon nito.

Gutom pa rin kami. Pero dahil sa Magik Pandikit sa lumiliit-lumalaking supot ng langit, nakakaya namin.

Ano ang hiwaga sa kahapong katulad ng kahapon na katulad ng kahapon nito? Hindi ba ang mahiwaga ay ang bago? O bago ang mahiwaga? O mahiwaga bago ang? Mahiwaga ang o bago? Wala namang bago sa araw na ito.

Anong mahiwaga sa kalye? Malamig. Matigas. Picha naman, mas malambot pa batuta ni Neneng dito eh.

Malamig. Matigas. Minsan madumi. Pero sanay naman kami ni Ne sa dumi. Mas maganda kapag madumi. Kapag madumi, mas nakakaawa. Mas maraming barya. Minsan kendi. Pero mas masaya kapag barya. Makalansing! Nakakagising. Mas gusto ko si Milyo. Milyoginaldo. Milyo na lang para madaling sabihin. Ayoko doon sa isa. Iyong maputla iyong kulay. Ayoko rin doon sa parang pinagdikit na Milyo at Putla. Nakakalito. Ang panget pa. Ano ba talaga siya, gray o gold? Sabi ni Ne iyon daw iyong tawag sa kulay noon.

Hoy, hindi ako bobo. Alam kong limang piso si Milyo. At alam kong isang piso si Putla. Tapos iyong parang Tramspormers na hanggang dikit lang ang kaya, iyon ang sampu. Kapag may lima kang Milyo, may trenta ka. Tapos kapag may bente kang Putla, may kinse ka na. Akala mo, ha. Marunong ako sa Math. Tinuruan ako ni Ne. Maraming alam iyung si Ne eh. Teka, ipapakita ko sa 'yo iyung mga tinuro niya:

2^10 = 1024
0.3 * 10^5 = 30000
11^2 = 121

Marami pa iyan! Pero, ang pinakamalupit sa lahat, heto:
d/dx (ln x) = 1/x

O ha. Sabi ni Ne, Math daw iyon. Iyong dulo, parang hindi, pero Math iyon.

Magulo. Masikip. Magaspang. Masakit sa paa. Masakit sa likod. Masakit sa mukha. Pichanamangchenes itong kalsadang ito. Pero okay lang. Kasama ko naman si Ne.

Kaya namin 'to ni Ne. Makakarating din kami sa Silangan. Kung saanman iyon.

Ang Simula ng Pakikipagsapalaran

Kahit kailan, hindi pa ako nakagagawa ng maayos na maikling kuwento o/at nobela. Ito ang simula ng pakikipagsapalaran ko sa mundong iyon.

Pakikipagsapalaran. Sapalaran. Kapalaran. Kapalad. Mapalad. Palad.

Nasa palad nga natin ang ating kapalaran. At nasa palad din natin ang pasya kung tayo'y makikipagsapalaran. Halos literal ang kaso ko - nakasalalay sa aking mga kamay kung anong anyo ng journal ang aking gagawin. Makikipagsapalaran ako. Susubukan kong lumikha ng maiikling kuwentong magkakaugnay.








Ipinakikilala ko sa inyo, 'Ang Pakikipagsapalaran ni Neneng Batuta at Totoy Buhok.'







Naisip ko ito habang nasa dyip, inaalala kung Karaoyan, Karayoan, Karoayan o kung anuman ang tawag sa magik sinturon ni Prinsipe Manawari. 'Aba,' bulong ng isip ko, 'ang mga prinsipe lamang ba ang maaaring maglakbay at makipagsapalaran?' At nabuo na nga ang konsepto at pamagat na Ang Pakikipagsapalaran ni Neneng Batuta at Totoy Buhok. Iniisip kong gawing mga bata sa probinsiya ang mga pangunahing tauhan. Pero iba talaga ang hatak ng lungsod. Hindi ba maaaring magkaroon ng mga makukulay na paglalakbay ang mga tagalungsod dahil lang masasabing malayo sila sa kalikasan? Kaya pinasya ko gawin silang tagalungsod.

Kaso, 'sino' sila? Dito'y hindi ako masyadong nahirapan. Nais kong gawing tampok ang mga batang aking nakikita araw-araw saanman -- ang mga batang kalye. Ang mga pangunahing tauhan ay dalawang batang sumisinghot ng rugby pampalipas ng gutom. Sila ay walang tirahan, walang pamilya, walang pangalan. Pagala-gala lamang sila sa lungsod. Nais kong ipakita na ang mga batang tulad nila ay maraming karanasan kung saan tayo'y maaaring matuto. Kahanga-hanga sila dahil nakakaya nila ang buhay na sobrang hirap.

Hindi sila nakapag-aral. Ngunit, ang kanilang mga idea ay hindi puro biro lamang. Minsan nga'y masasabing napakalalim ng nararating ng kanilang pag-iisip lalo na kapag bagong singhot pa lamang nila ng rugby. Parang sa layo nila sa inaasahang ginhawa ng lungsod, mas nakikita nila ang kabuoan. Napapansin nila ang mga kakatwang ideolohiya at nakasanayan ng mga tao, at ninanais nilang basagin ito.

Para sa akin, ito ang pakikipagsapalaran. Hindi kailangang pumunta ka sa ibang lugar at hindi rin kailangang mamatay o pumatay ka para sa kung anuman ang iyong ipinaglalaban. Dapat lamang ay handa kang sumugal - at kung sina Ne at Toy ang gagawing basehan, dapat ay makaya mong kumawala sa nakasanayan gaano ka man pagtawanan o kutyain, dahil iyon ang iyong naging pasya. Dahil minsan, sa pagiging iba ay mahahanap mo ang sarili, ang sarili na natabunan ng kung ano ang hinihingi sa iyo ng nasa iyong paligid, ang puro at dalisay na 'ikaw.'

Sa bawat pakikipagsapalaran o pagtangkang tumakas sa nakagawian ng dalawa ay ibabahagi ko rin ang aking mga opinyon ukol sa mga usapin sa katauhan ng mga bata. Stream of consciousness ang estilong nais kong gamitin dahil nais ko rin ipakita na bata pa nga ang dalawa at mabilis nilang ibaling ang kanilang atensiyon sa ibang bagay. Ang kausap nila ay 'hindi kilala.' Ito ay upang maaaring makita ng mambabasa ang sarili bilang kasangkot sa bawat pakikipagsapalaran, o kaya nama'y nasa loob ng isip ng dalawa.

Nais kong ipakita at ipakilala ang mga batang lansangan sa isang kakaiba ngunit pamilyar na characterization. Hindi ito isang parikala. Ninanais kong mahanap ang balanse sa pagitan ng aesthetic distance at horizon of expectations. Ang mga batang kalye na walang makain, walang pamilya, at malamang, nakatira sa kalye ngunit mapag-isip, matalino, malikhain at mapangahas. Nais kong sirain ang nosyon na ang mga batang kalye ay 'mababa,' dahil lamang wala silang pinag-aralan o sa kung anuman ang wala sa kanila. Kung tutuusi'y mas maalam sila sa buhay. Iba ang aral na kanilang natututunan -- ang kalupitan ng realidad at ang kakatwa't minsa'y walang saysay na nakagawian. Iba ang kanilang paraan ng pag-aaral -- diretso sa karanasan at aplikasyon. At nais kong ipakita na hindi ito nakabababa sa ating mga karanasan, kung hindi man mas interesante.

Ang dalawang bata ang magsisilbing aking tinig. Sa pagsisimula ng kanilang paglalakbay ay magsisimula rin ang akin.

Simulan na natin ito.


*Ang mga larawan nina Neneng Batuta at Totoy Buhok ay aking nilikha sa tulong ng isang libreng iPhone application, MakeME.

chartolentino, “Neneng Batuta,” Flickr image, http://www.flickr.com/photos/75826957@N03/6811830489/ (accessed February 3, 2012).

chartolentino, “Totoy Buhok,” Flickr image, http://www.flickr.com/photos/75826957@N03/6811832709/ (accessed February 3, 2012).

Sa Totoo Lang

Ito na siguro ang nag-iisang journal na pinakamukhang diary entry na gagawin ko. At isa sa pinakakulang sa "laman." Ngunit, sa ngayon, kahit alam kong kapos ito sa nilalaman(pagsusuri, atbp.), nais ko lang munang ilabas ang aking damdamin.

Shocks.

Di ako nakapunta. Nakalimutan ko. Nasa bahay na ako nito. Nakahiga ako, nahihirapan sa paggawa ng pagsusuri sa tula para sa klase ko sa panitikan at biglang nag-ingay ang cellphone ko. May paalala pala akong inilagay para sa talakayan ukol sa R.I.P.

Nabwisit ako bigla sa sarili ko. Haha.

Minsan lang ako makalimot ng mga ganito. At sa totoo lang, ito ang pinakaayaw ko. Marami akong dapat gawin, oo, pero mas pagsisihan ko kung hindi ako pumunta dahil minsan lang naman magkaroon ng pagkakataong matuto (at libre pa!). Kakayanin ko naman sana kahit kapusin man ako sa oras.

Ang saya pa naman ng araw na 'to. Himala akong nagkaroon ng mataas na marka sa sipnayan. Pero mas natuwa ako kasi nagulat ako - kaya ko palang sagutan iyong mga tanong na ganoon kahirap (para sa akin)!

Pero ngayon, hay. Sa sobrang inis ko, gagawa na lang ako ng panibagong tula. Anadiplosis ang gagamitin ko kasi naaaliw akong basahin ito noong Martes.

KATARSIS

Kailangan ko ng lakas
Lakas upang mabigkas
Mabigkas nang mahinusay
Mahinusay ang damdami't ialay

Ialay sa iyo ang bukas
Bukas at ang labi kong oras
Oras na ilalagay ko sa iyong kamay
Kamay na hawak maging aking buhay.

Pero teka, parang puro tula lang yata ang ginagawa ko. Nakakaaliw kasi na ang tula ay napakadaling ibagay sa kahit anong nais mong ihayag, at dahil wala itong anyo na dapat sundin, mapapagana mo ang iyong imahinasyon nang mabuti. Sa susunod, maikling kwento naman. May idea na ako para sa banghay.

Pero baka isulat ko muna iyong dalawang tula na nasa isip ko pa. Haha.

Pitik-mata

Kamangmangan. Katiwalian. Kahirapan. Kamatayan. Napakadaling iiwas ang tingin sa mga problemang ito. Ang daling pumikit, takpan ang tainga, isipin lamang ang sarili at magpatuloy mabuhay. Siguro ito ang isa sa mga pribilehiyo ng walang malay sa kanyang paligid, ng isang ignorante. Ngunit sa edad natin ngayon, kung ito'y ating gagawin, niloloko lamang natin ang ating mga sarili. Oo, hindi pa tayo "matanda," ngunit hindi rin naman tayo mga "bata." Hanggang kailan tayo tatakas sa katotohanang hindi maganda at masaya ang mundo? Panahon na para buksan ang ating mga mata. Mas maganda kung tayo na mismo ang magbubukas sa ating mga sarili dahil darating ang panahon na hindi na natin ito kayang takasan. Dahil darating ang panahon na ito'y nasa ating harapan na, o tayo mismo ang nasa ganitong kalagayan. Dahil darating ang panahon na ang mga kamay ng realidad na mismo ang magbubukas sa talukap ng ating mga mata, ang pipilit sa ating tingnan ang mga problema ng mundo. Hihintayin pa ba natin ito?

PITIK-MATA

Tok! Tok!
Buksan mo
Ang pintong nakapinid.
Hindi ako makapasok.

Tok, tok!
Kailangan kong ibahagi
Ang kailangan mong malaman.
Ito'y paanyaya.

Tok, tok, tok!
Huwag aantok-antok.
Ako'y tanggapin.
Pagpunta ko'y huwag sayangin.

Tok! Tok! Tok!
Kailanman,
Hindi mo makakayang takbuhan
Ang mundong ginagalawan.

TOK! TOK!
Ako ba'y talagang itatakwil?!
Pakinggan ang aking tinig!
Ibaling sa akin ang tingin!

KABLAG.
Hoy!
Ika'y gumising,
Gumising sa pagkakahimbing!

Huwag kang tumakas!
Sarili ay buksan.

Ipinagpapasalamat ko na sa panahon ngayon, madaling makahanap ng pagkakataong makatulong. Sa loob ng ating pamantasan pa lamang, napakarami nang proyektong naglalayong makatulong sa iba. Maging sensitibo sa iyong paligid. Itaas ang kamalayan. Oras nang magbago.

Palaipisan

Minsan, naiisip ko, bakit tila napakatalino at napakamalikhain ng mga tao noon? Mula sa wala, natuklasan nila kung paano gumawa ng apoy, pagyamanin ang kanilang kabuhayan sa pamamagitan ng agrikultura, lumikha ng baybayin at makipagkalakalan. Ang mga sinaunang tao, tulad ng mga Griyego at taga-Mesopotamia ang nagpasimula ng maraming pag-aaral at pagsasaliksik tulad ng pilosopiya, agham, sipnayan at sining, maging ang pagtatalaga ng mga batas. Dahil sa mga henyong ito, natatamasa natin ngayon ang ginhawang dulot ng teknolohiya, kuryente at transportasyon. Dahil sa kanila, hindi na rin natin kailangan pang maghanap ng kaalaman - halos isinusubo na sa atin ito sa mga paaralan, minsan pa nga'y sa sobrang dami ng impormasyon, tayo'y nabibigatan na.

Noong Martes, pumasok na naman ito sa aking isipan. "Isda sa Kilawkilaw/ Di mahuli't may pataw." Paano nilang naisip ilarawan ang dila nang ganito? Ang husay. Sobrang husay. (Ang naisip kong sagot ay buhok, kaso kung ito ang sagot ay hindi malaki ang saklaw nito. Babae lamang ang may karaniwang mahabang buhok at mahahabang buhok lamang ang "magalaw" na para sa akin ay nais iparating ng "Kilawkilaw.") Kaso, hanggang ngayon nama'y maraming dalubhasa sa kani-kanilang larangan. Maaari bang talagang naging mapurol na ang isipan ng aming henerasyon kaya't nahihirapan kaming umintindi ng ganitong klaseng paglalarawan? Para sa akin, oo. Tunay na mga henyo ang mga sinaunang tao, ngunit kaya natin silang pantayan - iyon nga lang, tila nahihimbing ang ating mga isip. Nasanay tayo sa lantarang pagbibigay ng impormasyon at tila nakalimutan ang saya sa pagtuklas ng mga ito. Istagnante ang ating isip. Sa halip na patuloy mag-isip, ito'y iniipis.

Ang pangit isipin at ang hirap aminin pero kakaunti ang kilala kong tunay na sumusuri sa kanilang mga natatanggap na impormasyon. Ako ma'y ganoon rin. Ngunit ninanais kong magbago, at sisimulan ko iyon sa pagtanggap na ako'y kulang, at kailangan kong magbago. Ayon nga kay Socrates, mas maganda na aminin mo sa sarili na "alam mong hindi mo alam" para hindi ka magmarunong at iyong pagkukulang na iyon ang tumulka sa iyong tuklasin ang kung anumang hindi mo alam.

Ang walang tugma, walang sukat at halos walang lalim na tulang ito ang aking nalikha dahil dito.

PALAIPISAN

Bugtong, bugtong,
Mahirap na tanong,
Malabong sagot.

Paano naging hari
Ang sampayang puro sipit?
Gawin ba namang palay
Bumbilyang nakasindi?
Isipin kung ito'y gagamitin
Sa ating gawain.
"Buksan mo ang palay,
Madilim na kasi" o
"Patuyuin mo ang damit,
Sa hari mo isabit."

Ang labo, 'di ba.

Bugtong, bugtong,
Nakalilitong totoo.
Ano ba 'to?!
Ano raw? Isa pa. Teka. Ang hirap. Sandali. Ulit?
Sirit.
Ano?!

Bakit?!
...Mananatili itong isang palaisipan.





Narinig mo na ba ang tsismis sa kabila? Oo, iyon!

Hindi makakailang tunay ito sa maraming kabataan - mas ninanais nilang mag-usap sa wala halos kabuluhan na mga bagay. Hindi naman sa masamang aliwin ang sarili, ngunit ang itulak palayo o ang tumakas sa pagkakataong matuto at umintindi at ang hayaang manatiling palaisipan ang isang bagay na maaring may makitang sagot kung sana'y bibigyan lamang ng panahon at pagsisikap ay hindi dapat. Hindi ko ito sinasabi dahil "kabataan ang pag-asa ng bayan" o dahil "edukasyon at kaalaman lamang ang iyong maibabaon hanggang kamatayan" ngunit dahil SAYANG. Sayang. Totoo naman ang naunang dalawang dahilan ngunit kung hindi mo nais magsaliksik o paganahin ang isip para sa mga ito, gawin mo na lang ito dahil sayang. Malay mo, ikaw pala ay may kakayahang palalimin ang mga kaalamang ito! Laging may posibilidad na ang iyong mga iniisip o kahit nararamdaman sa isang bagay, abstrakto man o hindi, posible man o hindi, ay makagagawa ng panibagong sangay ng larangang ito. Maaring makagawa ka ng isang obra maestra mula rito!

Kung aabuti't hahawakan lamang natin ang pagkakataon, alam kong makagagawa tayo ng isang mas magandang mundo, mas maunlad na bansa, at mas mahusay na "tayo."

Simulan natin ngayon.

Salamat, Pamagat!

Enero 18, 2012. Ika-pito ng gabi. Kadiliman. Hingal. Pawis. Dalawang katawan ang madaling-madali, aligaga. Malagkit. Malikot. Hindi tumitigil.

"Bilisan mo."

"Oo, sige."

"Doon. Doon!"

"Ahh!"

"Bilisan natin..!"

"Malapit na!"

"Mauuna na ako."

"Huwag!"

"Bilisan mo pa!"

"Onti na lang."

"YES!"

At sa wakas, nakarating din kami sa Faber Hall (Rizal Mini-Theater) kung saan itatanghal ang "R.I.P." Muntik na kaming mahuli! May pagsusulit kasi ang karamihan sa amin, at kumain pa kami sa labas. Sa kabutihang palad, nasimulan namin ang dula at talagang nasiyahan kami sa kabuuan nito. Isa nga sa mga higit kong ikinaaliw ay ang paglalaro sa mga salita upang ito'y magkaroon ng mga kahulugang labas sa kumbensyon na naglalaro sa pagitan ng katanggap-tanggap at dapat sensurahin (lalo na't nanonood din ang mga pinuno ng paaralan, tulad ni Fr. Jett Villarin!). Ngunit, higit na bumagabag sa aking isip ay ang pamagat.

Ang pamagat ng dula ay hiniram mula sa orihinal na katha ni G. Severino Reyes. Ang dulang "R.I.P." ay ang kontemporaneong pag-aangkop ni Dr. Alvin Yapan ng isang-yugtong dula ni Ginoong Reyes sa parehong pamagat, na may inihalong mga intermedyo mula sa "La India Elegante y el Negro Amante" ni Francisco Balagtas Balthazar na may isang yugto lamang din. Maraming tagpo at elemento ang idinagdag, lalo na sa huli, upang masalamin ang kalagayan ng aliwan dito sa Filipinas. Kung tutuusin, marami na silang naidagdag na kaisipan ngunit bakit hindi nila binago ang pamagat na ito? Marami namang pamagat ang maaring ipalit sa R.I.P. Ito ba'y dahil sa paggalang sa orihinal na may-akda? Maari namang ilagay na lamang ito bilang isang pasubali o paalala kasama ng bagong pamagat, katulad ng kanilang ginawa sa "La India Elegante y el Negro Amante." Ngunit, ito ang napagpasiyahan ng mga tagapalabas kaya sigurado akong ito'y napagpili bilang pinakamabisang pamagat. Sabay nating tuklasin kung gaano kabisa ang R.I.P. bilang pamagat.

Ang pamagat ang isa sa mga madalas makalimutan o isantabi bilang isang aspekto ng isang katha. Ngunit, kung iisipin, napakalaki ng nagagawa nito sa isang komposisyon. Una, ito ang nakakakuha ng atensyon ng tao. Pagkabasa o pagkarinig mo pa lamang sa isang pamagat ay mapapaisip ka na kung tungkol saan ito at kung interesante ito. Ang pamagat na R.I.P., na nangangahulugang “Requiescat in Pace” sa Latin at “Rest in Peace” sa Ingles, ay lubhang pinagtakhan ko nang una ko itong marinig, lalo na nang makita ko ang mga paskil nito na may payaso. Isang balintuna ang pagkakaroon ng pamagat na R.I.P. na may temang kamatayan o pamamayapa habang may isang payaso, na dapat laging masaya at puno ng buhay, sa mga tauhan ng dulang ito. Dito pa lamang ay makikita na kung gaano kalakas ang kapangyarihan ng pamagat – napaiisip ang tao, naitutulak ang kanilang imahinasyon na gumawa ng kahulugan at ugnayan sa mga bagay na sa unang tingin ay wala namang kaugnayan. Lubhang nakapanghihikayat ang R.I.P. bilang isang pamagat.

Ikalawa, ang pamagat ang nagsisilbing paunang-tingin sa isang katha. Mas mabisa kung ang pamagat ay mahalaga sa kwento. Hindi ibig sabihin nito na dapat ang pamagat ay isang linya o tauhan sa katha, ngunit makatutulong kung oo, dahil ito ang isa sa mga matatandaan ng mga manonood o mambabasa. Ang tumatak sa aking isipan bilang manonood ay ang huling mga linya ni Mang Colas, ang direktor sa “R.I.P.” Sa kanyang huling linya, saka niya iniugnay nang lantaran ang pamagat ng dula sa kanilang itinanghal – na unti-unti nang namamatay ang mga tradisyonal na aliwan natin. Dahil dito’y tuwing maririnig ko ang dulang “R.I.P.,” ang una kong maaalala ay ang direktor at ang kanyang pananaghoy sa kinahantungan ng ating libangan. Biglang nabuo ang palaisipan at nasagot ang bugtong na pamagat na “R.I.P.” – para bang ang lahat ng nangyari, kahit gaano man ito kalayo sa pagkamatay noong simula ng palabas, ay nagkaroon ng kabuluhan at koneksyon sa pamagat. Sa pamamagitan ng matalinong pag-iisip ng pamagat ay nagkaroon ng pagkakaisa ang buong palabas. Bukod sa pagiging paunang-tingin ng R.I.P., nagsilbi itong kola na napagsama-sama at bumuo sa isang napakahusay na katha.

Ikatlo, ang pamagat ang nagsisilbing identidad ng katha. Isipin na lamang na ang pangalan ng katha ay ang pamagat nito, at ang apelyido nito ay ang may-akda. Ang pamagat ang maiiwang marka sa mga manonood. Dapat matipid at makabuluhan ang paggamit sa mga salita sa pamagat dahil habang ito’y mas maiksi, mas madali itong matandaan ng mga manonood o mambabasa. Ang R.I.P. ay napakagandang halimbawa nito sapagkat ito’y maiksi ngunit napakabigat sa kahulugan na dinadala nito. Ang R.I.P. ang sumisimbolo sa pagkawala ng ibang uri ng aliwan sa atin. Ngunit, gaya ng mga pumanaw na, iniisip natin na naririto pa rin sila – oo, hindi pa sila tuluyang nawawala. Ang mga tema ng komedya, tulad ng tagumpay at katapangan, at ang sa sarsuwela, tulad ng pag-ibig, kasawian at kalungkutan ay hindi pa tuluyang namamatay, bagkus, lumipat lamang sa ibang paraan ng pagpapahayag tulad ng pinilakang tabing at/o sa telebisyon. Maiksi ngunit makahulugan – iyan ang R.I.P.

Huli, ang pamagat ay sumisimbolo ng posisyon at kapangyarihan. Ang pamagat ay isang titulo. Ang titulo ay maaring tukuyin bilang isang titulo ng lupa, na katibayan ng pagmamay-ari, titulo sa opisina, na nangangahulugan ng posisyon, o titulo mula sa akademya, tulad ng Ph.D. at M.A. Ang “Gat,” na maaring halaw mula sa salitang pamagat, ay sinasabing titulo ng isang maharlika noong unang panahon. Hanggang ngayo’y ginagamit natin ito sa mga bayani tulad ni Gat Jose Rizal at Gat Andres Bonifacio. Ganito kahalaga ang isang pamagat. Ang R.I.P. ay nagiging makapangyarihan dahil itinatatag nito ang posisyon ng dula sa mga usapin tungkol sa aliwan dito sa Filipinas. Kitang-kita ang panunuya nito sa mga ipinapakitang kilos bunsod ng pagnanasa ng mga nagsisipagganap sa mga dula noon hanggang ngayon, na halos ginagawa na nilang katawa-tawa ang mga ito. Ang kapangyarihan ng dulang “R.I.P.” ay ang kapangyarihang pag-isipin ang manonood – makakamtan nga kaya ang kapayapaang hinahanap sa kamatayan kung ang iniwan na kalagayan ng aliwan dito sa Filipinas ay walang pinagbago sa dati, mga ningas-kugon na napapalitan na lamang ng kung anumang makita mula sa ibang bansa? Oo, maganda ang pagsasa-Filipino ng mga aliwang mula sa ibang bansa, ngunit kung hindi natin kayang pangalagaan at linangin ang mayroon tayo, hindi ba’t kailangan munang mas pagtuunang-pansin ang pagpapayaman sa mga sariling atin? Kakaunti pa alamang ang mga ito sa mga kaisipan at tanong na naitanim sa aking isipan nang mapanood ko ang dula at nang i-ugnay ko ang pamagat nito sa mga tagpo. At dito nanggagaling ang kapangyarihan ng pamagat na payamanin ang dula.

Makapangyarihan, nakapanghihikayat at akma – iyan ang R.I.P. bilang pamagat. Ipinapakita nito na posibleng makahanap ng mahusay na pamagat para sa isang mahusay na katha. Ang tagumpay sa paghahanap ng mabisang pamagat ay makagagawa ng panibagong lente kung saan maaring makita ng mga tumatangkilik ang mundo ng panitikan, na siya na ngang tumulak sa akin upang gumawa ng ganitong uri ng pagsusuri. Ang R.I.P. and bumuhay sa “R.I.P.”

Salamat, pamagat.

4x Records, “Adelphi Theater,” Flickr image, http://www.flickr.com/photos/9427567@N02/1203048375/ (accessed January 23, 2012).

Brad Gouthro Fitness, “Abs Shot Hands On Hips,” Flickr image, http://www.flickr.com/photos/bradgouthrofitness/4838802289/ (accessed January 23, 2012).

Cash443, “RIP Grave,” Flickr image, http://www.flickr.com/photos/cash443/5133101706/ (accessed January 23, 2012).

Jack Zalium, “Mug Shot,” Flickr image, http://www.flickr.com/photos/kaiban/6673936451/ (accessed January 23, 2012).

kawwsu29, “Stage,” Flickr image, http://www.flickr.com/photos/historian77/2271991111/ (accessed January 23, 2012).

Notley, “Superhero Day,” Flickr image, http://www.flickr.com/photos/10thavenue/5131846961/ (accessed January 23, 2012).

Bago ang Lahat...

Nakakalungkot isipin na ang pamagat ang isa sa mga huling isaalang-alang pagdating sa pagsusuri sa mga aspekto ng isang katha samantalang isa ito sa mga unang napapansin sa nasabing katha. Napakahalaga pa naman ng pamagat! Sa lahat ng isinusulat ko, sanaysay man, tula o dula, ang laging inuuna ko ay ang pamagat. Nakatutulong ito na mabuo ang pokus at tema ng aking katha. At, bagaman malaki ang saklaw nitong paksa kung ihahambing sa tesis, ang kalawakang ito ay nagsisilbi pa ngang kapaki-pakinabang dahil mas maluwang ang puwang na maaring paglaruan ng aking imahinasyon sa paglikha ng mga katha.

Minsan, mas natatagalan pa akong makaisip ng pamagat kaysa ang katawan mismo ng katha. Napakahirap mag-isip ng pamagat! Ang kakaunting mga salitang iyong ilalagay bilang pamagat ang sima na hahatak sa mga mambabasa. Ngunit, hindi ito nagtatapos sa pagiging nakapanghihikayat. Kailangang dito umiikot ang isang katha. Ang mahusay na pamagat ay nagbibigay dapat ng bagong dimensyon sa lalim ng kahulugan at kabuluhan ng isang katha. At, sa dulang pinamagatang R.I.P., hindi lamang ito nakapanghihikayat sa isang tao na manood, nakatatawag-pansin din ito sa isang manunuri na isipin ang dahilan sa pagpili ng pamagat na ito. Mabisa ang pamagat na R.I.P.

Tulad sa mga pagsusuring ginagawa sa mga katha tulad ng mga tula, maiikling kwento at dula, karapat-dapat lamang na isama, kundi man bigyang-diin, ang pamagat bilang isang mahalagang aspekto ng katha. At ito nga ang siyang pagtutuunang pansin natin sa R.I.P.

AteneoENTABLADO, “RIP Promo Vid.mp4,” YouTube video, http://www.youtube.com/watch?v=gNK4NPlWVOw (accessed January 23, 2012).